عواملی که  الگوی طبیعی خواب ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند. عواملی مانند اضطراب، بیماری، هیجانات بالای مثبت یا منفی و … می‌تواند مانع خواب آرام باشد. اگر این بی‌خوابی‌ها موقت باشد مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند؛ اما برخی از این اختلال‌ها به حدی جدی هستند که در عملکرد طبیعی جسمی، روحی، اجتماعی و عاطفی ما تداخل ایجاد می‌کنند.

اختلال خواب چیست؟

اصطلاح اختلال خواب به شرایطی گفته می‌شود که کیفیت، زمان یا مدت‌زمان خواب را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بر توانایی عملکرد فرد در هنگام بیداری تأثیر می‌گذارد. این اختلالات می‌تواند سایر مشکلات پزشکی را تشدید کنند، و یا زمینه‌ساز ابتلا به مشکلات روانی باشند.  همه افراد نیاز دارند که در طول شبانه‌روز ۷ الی ۸ ساعت به مغز خود استراحت دهند. زمانی که فرد نتواند به مقدار کافی بخوابد و خواب شبانه‌روزی مختل می شود، اختلال خواب معنا پیدا می‌کند. در واقع اختلالات خواب، مجموعه عواملی هستند که مانع از خواب مناسب و باکیفیت در فرد می‌شوندو تقریبا اغلب شبها تکرار می‌شود.

علت اختلال خواب چیست؟

علت اختلال خواب در افراد مختلف متفاوت است. یکی از دلایل اصلی بروز آن می‌تواند استرس و افسردگی باشد که اگر درمان نشوند، سبب بروز مشکلاتی از قبیل کابوس‌های شبانه، راه‌رفتن در خواب، تکرر ادرار، حرف‌زدن در خواب و مواردی ازاین‌دست می‌شوند. البته دقت کنید این نوع اختلال، هم در بزرگسالان و هم در کودکان رخ می‌دهد و باتوجه‌ به سن عوارض ناشی از آن متفاوت است. درمان اختلالات خواب در بزرگسالان با توجه به علت ایجاد اختلال خواب می‌تواند متفاوت از کودکان باشد.

    افسردگی و اختلال خواب

یکی از عواملی که سبب ایجاد اختلالات خواب در فرد می‌شود افسردگی است و این عامل، در دسته اختلالات خواب روانشناسی قرار می‌گیرد. افسردگی می‌تواند در اثر ابتلا به بیماری، تنش یا مشکلات اجتماعی و غیره برای فرد به‌وجود آید. در این حالت فرد افسرده نمی‌تواند در طول شبانه‌روز به‌راحتی بخوابد، به همین دلیل به مصرف قرص‌های خواب‌آور روی می‌آورد؛ درحالی‌که، علت اصلی اختلال خواب افسردگی است و تا زمانی که درمان نشود باقی خواهد ماند.

    مشکلات تنفسی و آلرژی

انواع آلرژی‌ها و مشکلات تنفسی مانند سرماخوردگی و عفونت‌های دستگاه تنفسی، می‌توانند مانع خوابیدن شوند. این بیماری‌ها تنفس را در هنگام خواب دچار مشکل می‌کنند و فرد دچار مشکل می‌شود.

    التهاب و درد مفاصل

التهاب و درد مفاصل، سبب می‌شوند تا فرد نتواند به‌راحتی بخوابد. به‌عنوان مثال، افرادی که مبتلا به آرتروز یا درد هستند خواب راحتی ندارند. شایع‌ترین دردهای شبانه مزمن شامل خستگی بیش از حد، آرتروز، فیبرومیالژیا، کمردرد، سردرد و التهاب روده هستند.

    استرس و اضطراب

استرس و اضطراب اثر منفی بر روی کیفیت خواب‌ دارند و باعث می‌شوند فرد نتواند به‌راحتی بخوابد. استرس و اضطراب علت اختلال خواب در اغلب افرادی است که در روز تنش زیادی را تحمل می‌کنند یا فشار زیادی بر آن‌ها واردشده است. استرس در خواب شبانه عموماً ناشی از مشکلاتی است که در روز برای فرد رخ‌داده و ذهن فرد را درگیر کرده است. به‌عنوان‌ مثال افرادی که در روز خبر بد می‌شنوند یا مجبور هستند فشار ناگهانی زیادی را تحمل کنند، به استرس مبتلا می‌شوند و اگر این استرس در بدن آن‌ها باقی بماند، خواب شبانه آن‌ها را به هم می‌ریزد.

انواع اختلالات خواب

انواع اختلال خواب عبارت‌اند از:

• پاراسومنیا یا خواب پریشی

پاراسومنیا، به گروهی از اختلالات خواب گفته می‌شود که سبب بروز رفتارهای غیرعادی و حرکات عجیب در فرد در زمان خواب می‌گردند. حرف‌زدن در خواب، شب‌ادراری، کابوس شبانه، فشار دادن فک‌ها روی‌هم، دندان‌قروچه و ناله کردن در خواب ازجمله این رفتارها هستند.

• آپنه‌ خواب

به ایجاد وقفه‌های تنفسی در خواب، آپنه خواب می‌گویند. این مورد، مشکل کاملاً جدی بوده و سبب می‌شود اکسیژن کافی به بدن فرد نرسد و فرد در طول خواب دائماً بیدار شود.

• حمله خواب

نارکولپسی یا حمله دائم خواب، به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد ناگهان خسته می‌شود و به خواب می‌رود. به این عارضه در اصطلاح خاص بختک می‌گویند، چراکه سبب فلج شدن فرد گردیده و فرد نمی‌تواند بلافاصله بعد از بیدارشدن حرکت کند. حمله خواب، ممکن است، بدون دلیل اتفاق بیفتد اما برخی از بیماری‌ها ازجمله ام‌اس نیز سبب حمله‌ی دائم خواب می‌شوند.

• بی‌خوابی

یکی دیگر از انواع اختلالات خواب رایج، بی‌خوابی است؛ بی‌خوابی به دلایل مختلفی ازجمله استرس، مشکلات هورمونی و سفر به وجود می‌آید و اگر درمان نشود سبب بروز مشکلات عدیده‌ای، همانند عدم تمرکز، اختلال یادگیری و ضعف سیستم ایمنی در فرد می‌شود.

• سندرم پای بی‌قرار

سندرم پای بی‌قرار یا نیاز به تکان دادن شدید پا، یکی دیگر از انواع اختلال خواب است که در برخی افراد با مورمور شدن و سوزش پا همراه است. سندرم پای بی‌قرار، می‌تواند در هر ساعت از شبانه‌روز اتفاق افتد، اما بیشتر در شب رخ می‌دهد.

علائم و نشانه‌های اختلالات خواب

علائم و نشانه‌های اختلال خواب در افراد، به علت ایجاد این اختلال بستگی دارد و به همین دلیل در همه افراد یکسان نیست. اگر در نتیجه یک بیماری ایجاد شده باشد، ممکن است علائم متفاوتی از علائم رایج اختلال خواب داشته باشد. خستگی و ضعف در طول روز، افسردگی، کاهش وزن، افزایش وزن، عدم تمرکز، حواس‌پرتی، اضطراب، بدخلقی، خواب ماندن از جمله دیگر نشانه‌های اختلالات خواب هستند.

راه‌های تشخیص اختلالات خواب

تشخیص اختلالات خواب تنها توسط پزشک متخصص انجام‌پذیر است. پزشک با بررسی و معاینه فیزیکی و علائم فرد اطلاعاتی را در ارتباط با عواملی که ممکن است سبب ایجاد آن شده باشد، جمع‌آوری می‌کند. اغلب پزشکان برای تعیین علت دقیق آن از آزمایش استفاده می‌کنند.

پلی‌ سومنوگرافی: پلی‌ سومنوگرافی یا تست خواب اولین آزمایشی است که پزشک برای بررسی اختلال خواب از آن استفاده می‌کند. پلی‌ سومنوگرافی آزمایشی است که در آن حرکات بدن، امواج مغزی و سطح اکسیژن خون اندازه‌گیری می‌شوند تا مشخص شود چه عاملی باعث ایجاد آن شده است.

الکتروانسفالوگرام: به آزمایشی گفته می‌شود که در آن فعالیت فیزیکی مغز مورد بررسی قرار می‌گیرد تا هرگونه مشکل در فعالیت‌های آن شناسایی شود.

آزمایش خون ژنتیک: اختلال خواب در برخی از افراد ناشی از ژنتیک است. به همین دلیل آزمایش خون ژنتیک، معمولاً برای تشخیص بی‌خوابی ناشی از نارکولپسی صورت می‌گیرد. علاوه بر بیماری نارکولپسی، برخی از بیماری‌های ژنتیکی دیگر نیز سبب اختلال خواب می‌شوند که با این آزمایش قابل شناسایی است.

تا زمانی که اختلال خواب به‌درستی تشخیص داده نشود، نمی‌توان راه درمان درست را برای آن انتخاب کرد.

روش‌های درمان اختلالات خواب

برای درمان اختلال خواب، نخست باید عوامل مؤثر در اختلال خواب را بدانیم. عوامل مختلفی همانند استرس، شوک عصبی، ژنتیک، ابتلا به برخی از بیماری‌ها، آسم، تنگی نفس، سردرد، میگرن و حساسیت به نور در ابتلا به آن مؤثر هستند.

درمان اختلال خواب با دستگاه آرتی ام‌ اس

دستگاه آر تی ام ‌اس، یکی از دستگاه‌هایی است که در سال‌های اخیر برای درمان اختلال خواب به‌کار برده می‌شود. روش کار دستگاه آر تی ام‌ اس، بدین صورت است که پزشک متخصص ابزارها و سیم‌های مخصوص دستگاه را روی پوست سر قرار می‌دهد. این اتصالات، میدان مغناطیسی ایجاد می‌کنند و باعث می‌شوند تا امواج مغناطیسی به مغز برسند. تحریکات مغزی ایجاد شده در نتیجه میدان مغناطیسی، باعث می‌شوند تا اختلالاتی که مانع از عملکرد طبیعی مغز شده‌اند، از بین بروند. با بهبود عملکرد مغز، اختلال خواب نیز از بین می‌رود؛ چراکه بخشی از مغز مسئول تنظیم خواب است.

هزینه درمان با دستگاه آر تی ام ‌اس به عوامل مختلفی از جمله تعداد جلسات مورد نیاز شما، تخصص و مهارت پزشک، نوع مشکلات شما و محل مطب وابسته است. روش‌های دیگری نیز برای درمان اختلال خواب کاربرد دارند که شامل تغییر سبک زندگی، استفاده از دارو درمانی، ورزش و مشاوره پزشکی می‌شوند.

بهترین داروی اختلال خواب

استفاده از دارو برای درمان اختلال خواب، یکی از روش‌های ابتدایی برای درمان این اختلال به شمار می‌آید. همچنین دقت کنید، پزشکان عمدتاً از ترکیب داروهای معین در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده می‌کنند.

داورهای خواب‌آور، داروهای بیماری‌های خاص، مکمل ملاتونین، داروهای مختص آلرژی یا سرماخوردگی از جمله داروهایی هستند که برای درمان اختلال خواب در کنار روش‌های دیگر به کار می‌روند.

به‌علاوه، گاهی اوقات اختلال خواب ناشی از خشم و پرخاشگری است. به همین دلیل باید در ابتدا علت پرخاشگری شناسایی و درمان شود. داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد روان‌پریشی، داروهای ثبات خلق‌وخو و بنزودیازپین‌ها ازجمله داروهایی هستند که برای درمان پرخاشگری، هیجان، استرس و آشفتگی، تجویز می‌شوند.

درمان بی خوابی بدون دارو

تغییر عادت روزانه: داشتن برنامه روزانه منظم، ساعت خواب مناسب و انجام ورزش روزانه باعث می‌شود استرس شما کنترل‌شده و خواب راحت‌تری در شب داشته باشید. علاوه بر این، بهتر است در طول شبانه‌روز مصرف الکل، نیکوتین و کافئین را کاهش دهید، خصوصاً اگر مبتلا به میگرن هستید.

ذهن و بدنتان را برای خواب آماده کنید: سعی کنید یک روال آرام‌بخش پیش از خواب برای خوابیدن داشته باشید، به‌عنوان‌مثال می‌توانید از حرکات کششی یا یوگا استفاده کنید تا عضلات بدنتان به حالت آرامش نزدیک شوند. اتاق‌خوابتان را تاریک و خنک کنید. مواد غذایی سنگین و مایعات کمی مصرف کنید، در صورت توان حمام کنید، حداقل یک ساعت قبل از خواب از گوشی موبایل استفاده نکنید.

مدیتیشن و تنفس: اگر نمی‌توانید به‌راحتی بخوابید، بهتر است روی مدیتیشن و تنفستان کارکنید. افکار نگران‌کننده را از خودتان دور کنید و فکر کردن به آن‌ها را به زمان دیگری موکول کنید. مسلماً صبح زمان بهتری برای حل مشکلات پیش‌آمده است.

این روش‌ها برای همه کاربرد دارد. فارغ از اینکه دچار این اختلال هستید یا خیر، با این روش‌ها می‌توانید خواب آرام‌تری را تجربه کنید. همچنین، این روش‌ها کمک می‌کند کمتر دچار حمله‌های بی‌خوابی و از خواب پریدن شوید.