پرخاشگری شکلی از رفتار است، که در واقع شکل بیرونی احساس خشم می‌باشد. خشم یک احساس طبیعی است که همه انسان‌ها در طول زندگی آن را تجربه می‌کنند. از همان بدو تولد کودک می‌تواند دچار خشم بشود. ولی هر کسی که دچار خشم می‌شود آن را به شکل پرخاشگرانه بروز نمی‌دهد. در حقیقت پرخاشگری نوعی رفتار ناسازگارانه برای نشان دادن احساس خشم می‌باشد. پرخاشگری را در معنی وسیع کلمه صرفا آسیب بدنی نیست و مواردی، چون فحاشی، شایعه پراکنی، تهمت زدن و دیگر اشکال هتک‌آبرو را نیز پرخاشگری محسوب می شود. حتی پرخاشگری ممکن است جهت درونی داشته باشد و به صورت خشم فروخفته تجلی کند؛ امری که به افسردگی منجر می‌شود.

پرخاشگری کودکان و ابتلا به بیش فعالی

اغلب کودکان بیش فعال پرخاشگری و تکانشگری بسیاری دارند. بیش فعالی اختلالی است که از نشانه‌های آن می‌توان به بی‌توجهی، پریدن وسط حرف دیگران، بی‌قراری، برانگیختگی، نداشتن مهارت‌های ارتباط اجتماعی، گم کردن وسایل شخصی و لجبازی اشاره کرد. در صورتی که پرخاشگری کودک با موارد ذکر شده همراه باشد، لازم است برای تشخیص از مشاوره کودک و متخصص در این زمینه بهره بگیرید تا هر چه سریعتر برای درمان آن اقدام کنید. اما توجه کنید پرخاشگری کودک لزوما به معنای وجود اختلال در او نیست.

پرخاشگری کودکان در جریان رشد

به ندرت می‌توان رفتارهای کودکان زیر دو سال را پرخاشگرانه تلقی کرد. آن‌ها به دلیل محدودیت کلامی گاهی اوقات با گریه‌های بیش از حد، جیغ زدن، غُر زدن و رفتارهایی که ظاهرا پرخاشگرانه هستند نیاز‌های خود را نشان می‌دهند. اگر در این سن نیازهای کودک به موقع برطرف شوند، اعم از نیازهای عاطفی و جسمانی، والدین شاهد پرخاشگری کودکان زیر دو سال  نخواهند بود.

در حدود سن 3سالگی کودک شدیدا استقلال طلب می‌شود و دوست دارد کارهایش را خودش انجام دهد. مثلا دوست دارد خودش غذا بخورد، لباسی که قرار است بپوشد را خودش انتخاب کند و در مورد امور زندگی خود کنترل نسبی داشته باشد. در این سن اگر این فضا به کودک داده نشود، لجباز و پرخاشگر می‌شود. ممکن است کلمات زشتی را که می‌داند والدین روی آن حساس هستند را تکرار کند یا کودک همبازی خود را کتک بزند یا اگر والدین خواسته‌هایش را قبول نکنند قشقرق به راه اندازد.

در دوره رشدی بعدی یعنی حدود 4-5 سالگی لجبازی فروکش می‌کند ولی ممکن است پرخاشگری کودک به والد همجنسش ادامه دهد. این مسئله در عقده ادیپ طبیعی است و نهایتا کودک در سن 6 سالگی این شکل از پرخاشگری را کنار گذاشته و با وارد شدن به مدرسه کم کم وارد مدرسه شده و دچار فروکش می‌شود.

علل پرخاشگری کودکان

الگوبرداری از پرخاشگری والدین

یادگیری اولین و مهم‌ترین دلیل پرخاشگری در کودکان است. کودکانی که الگوهای رفتاری پرخاشگرانه داشته‌اند، مانند الگوهای خود رفتار می‌کنند. کودکانی که در معرض پرخاشگری بزرگتر‌های خود قرار گرفته باشند از والدین خود یاد می‌گیرند که چگونه برخورد کنند، چگونه به خواسته‌های خود برسند.

 پرخاشگری؛ رفتاری آموخته شده

ممکن است کودک، پرخاشگری را راهی برای رسیدن به خواسته‌هایش یافته باشد. بعضی از والدین درمقابل پرخاشگری کودک هول می‌شوند و سریعا خواسته وی را برآورده می‌کنند. یعنی پرخاشگری کودک با هر مرتبه که والدینش چنین کاری می‌کنند، تقویت می‌شود و در نتیجه کودک یاد می‌گیرد با پرخاشگری می‌تواند به خواسته‌اش برسد.

خلق و خوی کودک و ویژگی‌های فردی

تجربیات عاطفی کودک تأثیر بسیار زیادی در بروز پرخاشگری در او دارد. ممکن است مواردی همچون فقدان احساس دلسوزی، مهارت ارتباطی ضعیف، عملکرد هوشی ضعیف و خلق و خوی دشوار، در کودکان پرخاشگر وجود داشته‌باشد و پرخاشگری آن‌ها را تقویت کند.

نقش رسانه‌های در پرخاشگری کودکان

تماشای بیش از حد تلویزیون یا بازی زیاد از حد با کامپیوتر و تبلت، پرخاشگری کودکان را تشدید می‌کند. کودکانی که به تلویزیون و لب‌تاپ اعتیاد دارند، اغلب روابط خوبی با همسالان و والدین ندارند. علاوه بر این مشاهده صحنه‌های خشونت بار در رسانه‌ها منجر به تمایل آن‌ها برای بروز خشونت در دنیای واقعی می‌شود.

تأثیر ژنتیک و محیط زندگی

نگرانی‌ها واضطراب‌های خانواده، مشکلات معیشتی اقتصادی، فشارهای روانی، از دست دادن والدین، درگیری‌های والدین همگی ممکن است موجب پرخاشگری کودک شوند. بخشی از علت پرخاشگری به مسائل ژنتیکی بر می‌گردد. در واقع پرخاشگری یکی از مواردی است که کودکان به ارث می‌برند و در واقع می‌توان گفت برخی کودکان ذاتا از برخی دیگر پرخاشگرتر هستند.

 ناکامی

ناکامی از دیگر دلایلی است که به پرخاشگری می‌انجامد. وقتی کودک به هدف خود دست نیابد و ناکام شود، یکی از رفتارهایی که از او سر می‌زند پرخاشگری است و اگر با پرخاشگری به خواسته‌ی خود دست یابد این رفتار پرخاشگرانه در او تثبیت می‌شود.

 اضطراب‌

کودکان مضطرب کودکان آرامی نیستند. آن‌ها پرخاشگری می‌کنند و البته بلافاصله پشیمان می‌شوند و احتمالاً از والدین خود عذرخواهی می‌کنند.

افسردگی‌

همراه بودن پرخاشگری وکج خلقی در کودکان با علامت‌های دیگری، چون شب ادراری، دوری گزیدن، گریه‌های بی دلیل و افت تحصیلی در مدرسه می‌تواند نشانه‌ای از افسردگی باشد. در این صورت لازم است شرایط زندگی کودک توسط یک متخصص بررسی شود.

عوارض مصرف دارو

مصرف برخی از دارو‌ها دارای عوارض جانبی از جمله کج‌خلقی و پرخاشگری است که البته با قطع مصرف (تحت نظر پزشک) خاتمه می‌یابد.

مدرسه‌

کودکان گاهی در مدرسه قربانی پرخاشجویی سایر دانش‌آموزان یا معلمان هستند و این باعث می‌شود که خود آن‌ها نیز پرخاشجو شوند.

مهمترین عواملی که به پرخاشجویی در مدرسه می‌انجامد عبارت است از:

– مورد تمسخر قرار گرفتن از سوی همکلاسی‌ها یا معلمان

-کتک خوردن از دانش آموزان سال‌های بالاتر

– فرار کردن از مشاجرات با توسل به گریه کردن

– خجالتی بودن و سکوت مکرر در کلاس

– افت تحصیلی، افسردگی و ناراحت بودن از محیط مدرسه

نحوه واکنش نشان دادن به پرخاشگری کودکان

بهتر است والدین اول از همه صبور بوده و در دوره‌های رشدی مختلف که ممکن است کودک پرخاشگری طبیعی داشته باشد، صبر کنند. یکی از مهم‌ترین کارهایی که والدین فهیم می‌توانند برای کودک خود بکنند، آموزش مهارت کنترل خشم می‌باشد. در واقع والدینی که خود بتوانند خشم خود را مدیریت کنند و به نحوه جراتمندانه عمل کنند، الگوی خوبی برای کودک خود می‌شوند. می‌توان به کودک آموزش داد چگونه با صحبت کردن نیاز‌های خود را بیان کرده و به خواسته‌های خود برسد.

بررسی علت پرخاشگری 

اولین قدم برای کاهش پرخاشگری کودک این است که علت آن را کشف کنید. اگر کودک شما به علت تنش‌های موجود در منزل پرخاشگری می‌کند، با رفع کردن علت آن مطمئن باشید در طی زمان پرخاشگری کاهش می‌یابد. همینطور با شناسایی موقعیت‌هایی که منجر به بروز پرخاشگری کودک می‌شود، می‌توانید بهانه پرخاشگری را گنترل کنید.

مداخله مناسب

اگر پرخاشگری کودک شما فیزیکی است و برای مثال در حال آسیب زدن به کودک دیگری است فورا مداخله کنید و کودک را محکم بگیرید تا آرام شود. برآوردن خواسته کودک بلافاصه منجر به بدعادتی وی می‌شود. سعی کنید با کودک صحبت کنید و به او بگویید تا زمانی که چنین رفتاری را نشان می‌دهد به خواسته اش نمی‌رسد. کودک بعد از چنین کاری ممکن است گریه یا داد و فریاد کند، بهترین گزینه در مورد آن بی توجهی می‌باشد.

صحبت با کودک

وقتی که کودک آرام شد می‌توانید در مورد رفتارش با او صحبت کنید و توضیح دهید که چرا این رفتار نامناسب بوده و انتظار دارید به جای رفتار پرخاشگرانه چه کاری را انجام دهد. در این مرحله بدون عصبانیت، داد و فریاد، تحقیر و تمسخر صحبت کنید. علاوه بر این بازی درمانی در کاهش خشم کودکان تأثیر بسیار زیادی دارد.

محرومیت مناسب

محرومیت گاهی اوقات می‌تواند راهکار خوبی باشد. مثلا می‌توانید کودک را از دیدن برنامه مورد علاقه اش محروم کنید، زمان بازی اش را محدود کنید، او را به نقطه ای از خانه بفرستید که برایش جذابیت ندارد یا کارهایی مشابه این موارد.

تقویت رفتار مناسب

کودک را برای کارهای خویش تشویق کنید و بگذارید کودکتان بداند برای چه مسئله ای تقویت شده است. مخصوصا موقعیت‌هایی که انتظار می‌رفته است کودک رفتار پرخاشگرانه نشان دهد، ولی نکرده است. والدین می‌توانند با کسب آگاهی و دریافت مشاوره کودک در تربیت فرزندان خود روش‌های تربیتی بهتری اتخاذ نمایند.

برای دریافت مشاوره در زمینه پرخاشگری کودکان می توانید با مشاوران مرکز ترنم ذهن آگاهی تماس بگیرید.